Atake sa utak.

Atake sa Utak (Stroke)
Basa basa po...

Ang stroke o atake sa utak ay nangyayari kung ang supply ng dugo sa bahagi ng utak ay biglaang naharang o kung ang isang ugat ng dugo sa utak ay pumutok, at magkalat ng dugo sa puwang na pumapaligid sa mga selula ng utak.

Tulad ng taong nakararanas ng pagkawala ng dugong dumadaloy sa puso ay sinasabing nagkaroon ng atake sa puso, ang taong naubusan naman ng dugong dumadaloy sa utak o biglaang pagdurugo sa utak ay maaari ring sabihing nakararanas ng atake sa utak o brain attack.

Ang paralisis ay karaniwang katangian ng atake sa utak, at madalas ay sa isang bahagi lang ng katawan (hemiplegia). Ang paralisis o panghihina ay karaniwang nakaaapekto lamang sa mukha, isang kamay o paa, o maaari rin sa buong gilid ng katawan o mukha.

Ang taong nakararanas ng atake sa utak sa kaliwang bahagi ng utak ay magpapakita ng paralisis o paresis (bahagyang paralisis ng motor na gawain) sa kanang bahagi ng katawan. At kung ang atake sa utak ay tumama naman sa kanang bahagi ng utak, ang paralisis ay makikita sa kaliwang bahagi ng katawan.

Ischemia ang salitang ginagamit upang ilarawan ang pagkawala ng oxygen at sustansiya sa mga selula ng utak kung nagkakaroon ng di tamang daloy ng dugo sa utak. Karaniwang humahantong ang ischemia sa imparksyon, ang pagkamatay ng mga selula ng utak, na karaniwang pinapalitan ng mga puwang na puno ng likida sa napinsalang utak.

Kung ang daloy ng dugo sa utak ay naabala, ang ilang selula ng utak ay agad namamatay, ang ilan naman ay nananatiling nasa panganib na mamatay. Ang mga napinsalang selula ay maaaring mailigtas ng agarang lunas ng gamot.

Napag-alaman ng mga mananaliksik na ang pagbabalik o pagsasauli ng daloy ng dugo sa mga selulang ito ay maaaring magawa sa pamamagitan ng pagbibigay ng gamot na pangtunaw ng bara sa dugo, plasminogen activator (t-PA), sa loob ng 3 oras ng pag-umpisa ng atake sa utak.

Maraming neuroprotective na gamot ang sinusubukan upang mapigilan ang pagkalat ng pinsala pagkatapos ng unang atake.

Lagi nang ipinalalagay (inaakala) na hindi naiiwasan o nalulunasan ang atake sa utak. Dagdag pa rito ang maling paniniwalang karaniwang matatanda lamang ang nagkakaroon ng atake sa utak at sa gayon, ito ay di masyadong binibigyang pansin.

At dahil sa maling paniniwalang ito, ang karaniwang pasyente ng atake sa utak ay naghihintay pa ng 12 oras bago itakbo sa emergency room. Ang mga nag-aalaga ay naghihintay pa ng ilang sandali sa halip na asikasuhin ang atake sa utak bilang isang medikal ng kagipitan.

Mga Sintomas o Palatandaan
Madaling makita ang mga sintomas ng atake sa utak tulad ng...
• biglaang pamamanhid o panghihina, lalo na sa isang bahagi ng katawan
• biglaang pagkalito
• hirap sa pagsasalita o pang-unawa sa pagsasalita
• biglaang hirap sa paningin ng isa o parehong mata
• biglaang hirap sa paglakad, pagkahilo o kawalan ng balanse o koordinasyon
• biglaang malubhang sakit ng ulo ng walang masabing dahilan.

Ang atake sa utak ay karaniwang malalaman ang pagkakaiba sa ibang sanhi ng pagkahilo o sakit ng ulo. Ang mga sintomas na ito ay makapagpapahiwatig na ang atake sa utak ay nangyari na at isang agarang medikal na atensyon ang kinakailangan.

Mga Elemento ng Panganib (Risk Factors)
Ang pinakamahalagang elemento ng panganib ng atake sa utak ay mataas na presyon ng dugo, sakit sa puso, dyabetis, at paninigarilyo. Ang iba naman ay dala ng labis na pag-inom ng alak, mataas na kolesterol, paggamit ng bawal na gamot, mga sakit dulot ng henetika o mga kondisyon sa pagkabata, lalung-lalo na an mga abnormal na kundisyon sa dugo.

Madaliang Paggaling
Sa mga di malamang dahilan, kusang pinupunan ng utak ang pinsalang sanhi ng atake sa utak. Maaaring ang ilang selula ng utak ay pansamantalang napinsala, pero di namatay, at maaaring makapagpatuloy ng tungkulin nito. Sa ibang mga sitwasyon, maaaring isaayos ng utak ang sarili nitong pagganap. Minsan naman, pinatatakbo ng isang rehiyon ng utak ang bahaging napinsala ng atake sa utak. Ang mga nakaligtas sa atake sa utak ay nakararanas ng di-inaasahan at kapansin-pansing paggaling na hindi rin kayang maipaliwanag sa ilang pagkakataon.

Pinakikita ng pangkalahatang paggaling na:
- tinatalang 10% ng mga nakaligtas sa atake sa utak ay nakaranas ng halos lubusang paggaling
- tinatalang 25% ang gumaling na may konting kapansanan
- tinatalang 40% ang nakaranas ng katamtaman hanggang malubhang kapansanang nangangailangan ng espesyal na pag-aalaga
- tinatalang 10% ang nangangailangan ng pag-aalaga sa isang institusyon o lugar na may pasilidad para sa mas mahabang pag-aalaga
- tinatalang 15% ang namatay agad pagkatapos ng atake sa utak.

Pagpapagaling
Ang pagpapagaling ay nagsisimula sa ospital agad-agad pagkatapos ng atake sa utak. Sa mga pasyenteng maganda ang kondisyon, nagsisimula ang pagpapagaling sa loob ng 2 araw pagkatapos mangyari ang atake sa utak at kailangang ipagpatuloy hanggang kinakailangan pagkalabas ng ospital. Kabilang sa mga opsyon ng pagpapagaling ay ang mga sumusunod: ang rehab unit ng ospital, lugar na nagbibigay ng subacute care, isang espesyalistang ospital, terapyutika sa tahanan, pangangalaga sa labas ng ospital, o mahabaang panahon ng pag-aalaga sa isang nakabantay na nars.

Ang layunin sa pagpapagaling ay upang pagbutihin ang kilos ng isang biktima ng atake sa utak at matutong umasa sa sarili habang maaari. Ito ay kinakailangan gawin sa paraan na maalagaan ang dignidad ng pasyente habang tinutulungan siyang matutunan ang mga pangunahing kakayahan na naapektuhan ng atake sa puso, tulad ng pagsuporta sa sarili sa pagkain, pagdadamit, paglalakad, at iba pa.
Bagaman ang atake sa utak ay karamdamang dala ng karamdaman ng utak, naaapektuhan nito ang buong katawan. Ilan sa mga kapansanang dulot ng atake sa utak ay pagkaparalisa, kakulangan sa pang-unawa, paghihirap sa pananalita, problema sa emosyon, problema sa pang-araw-araw na pamumuhay, at kirot.

Ang atake sa utak ay maaari ring makapagdulot ng problema sa pag-iisip, kamalayan, atensyon, kaalaman, panghuhusga at alaala o memoriya. Maaaring hindi namamalayan ng isang pasyente ng atake sa utak ang nangyayari sa kanyang kapaligiran, o hindi mamalayan ang mga metal na pagkukulang na maidudulot nito.
Madalas na nagkakaroon ng problema sa pang-unawa o sa pagbuo ng salita ang mga biktima ng atake sa utak. Ito ang karaniwang resulta kung ang temporal at parietal na liha sa kaliwang panig ng utak ang napinsala.
Maaaring humantong sa problemang emosyon ang atake sa utak. Nahihirapang pigilan ng isang biktima ng atake sa utak ang kanyang emosyon o maaari din magpahiwatig ng maling emosyon sa ilang sitwasyon. Isang karaniwang kapansanan na nangyayari sa maraming biktima ng atake sa utak ay ang depresyon - ito ay higit pa sa karaniwang kalungkutang sanhi ng atake sa utak.
Maaaring makaranas ng kirot ang mga biktima ng atake sa utak, di maginhawang pamamanhid, o kakaibang pakiramdam pagkatapos ng atake. Ang mga pakiramdam na ito ay karaniwang dulot ng maraming bagay tulad ng pinsala sa mga ng utak na pinagmumulan ng sensasyon, pagtigas ng mga kasu-kasuan, o napinsalang bisig o paa.

NOTE
The information contained here at Gabay sa Kalusugan - Health Page is intended for educational purposes only and is not a substitute for advice, diagnosis or treatment by a licensed physician. You should seek prompt medical care for any health issues. Visit your doctor. Thank you.